Gender en genderrollen in Disneyfilms

Voor het examen history of body, gender and sexuality kregen we de kans om een eigen examenvraag in elkaar te steken en dus één vraag van ons examen te vervangen met een eigen analyse van een bepaalde film, artikel, afbeelding,... en die uiteraard ook toe te passen op wat we gezien hadden in de cursus. Zo'n kans wou ik dan ook niet voorbij laten gaan. Bovendien wou ik ook écht iets origineels. Met de hulp van een vriendin kreeg ik dan ook snel een - in mijn ogen geniale - ingeving: Disneyprinsessen! En zo begon ik met schrijven aan een essay. Ik kreeg veel vraag om deze te posten, dus bij deze: 

Gender en genderrollen in Disneyfilms: bevestiging of verwerping van het binaire denken?

Disneyfilms, als kind zullen we daar allemaal wel eens naar gekeken hebben. Zelf was - en ben ik nog steeds - een grote Disneyfanaat, maar mijn visie op de films is wel veranderd. De prinsessenfilms hebben volgens mij namelijk meer elementen van gender en feminisme in zich, dan op het eerste gezicht zou lijken. In de meeste Disneyfilms uit de jaren 1940-1950 wordt het binaire man-vrouw denken steeds steevast bevestigd. Het stereotiep verhaal van de prinses die wacht op haar prins die haar uiteindelijk zal redden, is een vast gegeven in deze verhalen. Ken je klassiekers: Sneeuwwitje, Assepoester, Doornroosje, enz. Dit stereotiepe beeld van mannen en vrouwen zien we overigens ook terug in The Crying Game. Hierin wordt Dil voorgesteld als een typische aanhankelijke vrouw, terwijl Fergus de beschermende man is. Hij wil haar beschermen tegen Jude (“Let her out of this”) en als Dil uiteindelijk Jude neerschiet neemt hij de schuld op zich en zit hij in haar plaats de gevangenisstraf uit. Deze stereotiepe beeldvorming kwam vaak onder vuur te liggen door feministische bewegingen. Dit was het geval bij The Crying Game, maar ook de Disneyprinsessen werden – en worden nog steeds- op de korrel genomen. Dit merken we bijvoorbeeld in onderstaande afbeelding:

Bron: http://www.fanpop.com/clubs/feminism/images/26352413/title/real-stories-behind-disney-princesses-photo

            Deze afbeelding is een duidelijke kritiek op de “begeerlijke, passieve vrouw” die in deze Disneyfilms steeds naar boven komt. Een prinses moet knap zijn om een prins te kunnen strikken. Dat is de idee. Het lijkt wel een overblijfsel van het 19^de eeuwse denken over vrouwen: Vrouwen kennen geen erotische verlangens, want dat is pervers. Mannen daarentegen worden wel aangetrokken tot vrouwen. Vrouwen moeten begeerlijk zijn.  “Elke normale vrouw wil geliefd en bewonderd worden. Als je succes wil hebben als vrouw, een man wil hebben die loyaal is en van je houdt, dan zal je een beetje moeite moeten doen.” Er wordt geacht dat een vrouw zich optut en mooi maakt voor haar man.  (Lelord Kordel) Dit is ook alles wat de Disneyprinsessen lijken te doen: ze zijn mooi en de prins wordt door deze schoonheid aangetrokken.

Opvallend is dat dit stereotiepe beeld van de vrouw als passief, zwak ‘object’ dat gered moet worden veel minder van toepassing lijkt te zijn op de latere films van Disney, integendeel. In de meer recentere films, vanaf de jaren 1990, lijken de prinsessen zichzelf een meer actieve rol in het verhaal aan te meten. Genderrollen worden vaak zelfs omgekeerd: het is de prinses die de prins uit benarde situaties moet halen. Er lijkt meer evenwicht te zijn tussen de mannelijke en vrouwelijke hoofdrolspelers: ze helpen elkaar. De vrouwelijke hoofdrolspelers hebben bovendien ook steeds een droom die ze willen vervullen, een droom die niets met de prins te maken heeft. Ze zullen alles doen wat in hun macht ligt, om hun doel te bereiken. Dit blijkt uit verschillende voorbeelden (op examen kort uitleggen, of maar één of twee voorbeelden geven):

§  Rapunzel (2010): Rapunzel heeft al jaren maar één wens, ze wil graag naar de 'zwevende lichtjes', die elk jaar op haar verjaardag aan de hemel verschijnen. Moeder Gothel verbiedt het haar, omdat volgens haar de buitenwereld alleen maar slecht is. In werkelijkheid wil ze niet dat iemand erachter komt dat zij Rapunzel als baby heeft ontvoerd bij de koning en koningin en wat voor krachten Rapunzel's haar heeft. Op een dag komt Flynn Ryder, een vrijbuiter, langs de toren en klimt naar boven om zich te verstoppen voor zijn belagers. Hij heeft zojuist uit het kasteel van de koning en koningin de kroon gestolen. Ze sluiten een deal. Hij brengt haar naar de zwevende lichtjes en daarna weer thuis, en dan krijgt hij de kroon terug. Gewapend met een koekenpan en haar kameleon Pascal gaan ze op pad. Onderweg is het meermaals Rapunzel die –met de hulp van haar magische haar en de koekenpan - hen uit benarde situaties moet halen. (vb. ontsnappen van de soldaten, uit een ondergelopen grot komen,…) Ook op het einde zijn het haar tranen die Flynn Ryder weer tot leven wekken.

§  De prinses en de kikker (2009): Tiana werkt twee banen zodat ze geld kan sparen om haar eigen restaurant te starten, een droom die ze met haar intussen overleden vader deelde.  Ondertussen komt Prins Naveen in New Orleans aan, vanuit zijn thuisland Maldonië. Naveens ouders geven hem geen geld meer omdat hij zo’n extravagante levensstijl heeft. Hij moet ofwel een baan zoeken, ofwel  trouwen met een rijke vrouw. In de tussentijd zijn Naveen en zijn knecht Lawrence de kwaadaardige Dr. Facilier tegengekomen, een voodoo dokter. Hij nodigt hen uit in zijn huis, en hij overtuigt ze dat hij al hun dromen kan waarmaken. Niemand krijgt echter wat hij verwacht: Naveen verandert in een kikker en Lawrence krijgt een ketting waardoor hij verandert in Naveen. Als kikker Naveen vraagt aan Tiana om hem te kussen, verandert zij ook in een kikker en samen moeten ze vluchten voor de schaduwman en weer mens zien te worden. In het moeras is zij het die hem moet redden van de krokodillen, maar is het Naveen die Tiana dan weer redt van een stel moerasjagers. Ze helpen dus elkaar. Uiteindelijk zal Tiana ook de vloek verbreken, door de voodoo ketting kapot te maken.

§  Pocahontas (1995): Pocahontas redt John Smith, als haar vader hem wil doden en zorgt voor dat de kolonisten en de indianen elkaar niet bevechten.

§  Mulan (1998): Mulan gaat in het leger in de plaats van haar zieke vader. Deze film bevat dus een element van wat Dror Wahrman ‘gender play’ zou noemen: ze vermomt zich als man. Hoewel ze vanwege haar onkunde vaak bespot wordt, wordt Mulan toch niet ontmaskerd. Ze redt generaal Shang van een lawine. Pas omdat ze hierbij gewond raakt en men haar medisch moet onderzoeken, wordt ontdekt dat ze eigenlijk een vrouw is. Aan het einde van de film verzint zij ook een list, waardoor het leger de stad weer kan overnemen: ze verkleden zich als concubines (opnieuw element gender play), om zo de Hunnen te verslaan. Het is echter Mulan zelf die Shan Yu verslaat en zo de eeuwige dankbaarheid van de keizer krijgt en het hart van Shan weet te winnen. (Lijkt een terugkeer  te zijn naar de periode voor 1780: gender play is mogelijk)

§  De Kleine Zeemeermin (1989): Aan het begin van de film redt Ariël prins Eric uit het water. Zonder deze gebeurtenis zou de film al ten einde zijn gekomen. Bovendien is zij ook een avontuurlijke prinses: ze gaat op zoek naar schatten in schipwrakken, trotseert haaien,… en wil niets liever dan een mens zijn en boven water leven, zodat ze daar ook alles kan ontdekken. Bovendien blijkt deze film ook een speciaal geval te zijn: de kleine zeemeermin wordt namelijk vaak gezien als een symbool voor transgender kinderen. De idee is: Ariël heeft het bovenlichaam van een meisje, maar in plaats van vrouwelijke geslachtsdelen heeft zij een staart. Ze verzamelt ook spullen uit de mensenwereld (meisjeswereld), die door haar vader vernield worden. Haar drang om als mens te leven, stelt de wens van transgenderkindjes voor om volledig een meisje te kunnen zijn en te kunnen leven in de wereld waartoe zij behoren. Uiteindelijk gaat de wens van Ariël in vervulling. Ze krijgt benen. Dit kan symbool staan voor een operatie, of de aanvaarding van het kind als meisje. Er is zelfs meer: haar vader keurt dit alles volledig goed. Uiteraard had ik deze film nog nooit zo bekeken. Het zijn elementen die je als “normaal”, niet-transgender kind ook niet zo decodeert. Toch getuigen honderden blogposts op van transgenders over een identificatie met deze verklaring van de film. (enkele citaten uit zulke getuigenis). Het lijkt een soort verborgen boodschap te zijn in de film, die mij doet denken aan de “camp” aspecten in de film Anchors Aweigh. Hierin worden Clarance en Joe in verschillende scènes voorgesteld als homoseksueel koppel (vb. kindje in bed steken, zingen over “gay”, scène waarin Clarance een ‘wolf’ leert te zijn,…) Door het normale publiek worden dit soort elementen als puur entertainend gezien, terwijl homoseksuelen deze campy/queer aspecten kunnen decoderen en interpreteren als iets totaal anders.

 Wat de voorbeelden duidelijk maken is dus dat de prinsessen steeds actievere vrouwen lijken te worden. Er komt meer gelijkheid tussen de mannelijke en vrouwelijke hoofdpersonages. Deze verschuiving van de genderrollen is voor mij niet toevallig. Ik denk dat het te maken heeft met het feit dat men vanaf 1950 steeds meer ging geloven in de maakbaarheid van het menselijk lichaam. Dankzij operaties kon het geslacht van een lichaam veranderd worden en sekse werd dus in feite een keuze (o.a. Transgenders: kunnen het geslacht worden dat ze al de hele tijd voelen dat ze zijn). Zo werd gender opnieuw belangrijker dan het biologisch lichaam, aangezien dit toch maakbaar was. Bovendien werd het ook steeds duidelijker dat sekse niet biologisch gedefinieerd kon worden en kwam er meer erkenning voor transgender mensen. Sekse mocht ook steeds minder een rol spelen in de maatschappij: er kwam meer gelijkheid tussen mannen en vrouwen op politiek-, juridisch-,… vlak. (Sekse is nergens) Een prinses kon dus ook stoer zijn en ook haar prins redden.

            Ondanks deze gelijkheid, zien we toch nog steeds het onderscheid tussen de mannelijke en de vrouwelijke hoofdpersonages: de prinses draagt nog steeds een jurk en ziet er erg meisjesachtig en mooi uit. (Nog steeds de idee van een begeerlijke vrouw). Dit toont volgens mij aan dat, hoewel er steeds minder onderscheid gemaakt wordt tussen mannen en vrouwen, er nog steeds een culturele nood is aan dit onderscheid. (Sekse is overal) Denk maar aan medici die nog steeds een onderscheid maken tussen “mannelijke” en “vrouwelijke” hormonen, terwijl duidelijk is aangetoond dat beide hormonen tot eenzelfde groep van steroïden behoort en aanwezig is in beide geslachten. Of: onderscheid tussen een mannen- en vrouwentoilet, als je een enquête invult wordt ook steeds je geslacht gevraagd, productie van typisch speelgoed voor jongens en meisjes, hobby’s die worden bekeken als “jongensachtig” of “meisjesachtig”, enzovoort. (two-sex- model zit diep ingeworteld in onze cultuur)   

Of de prof het goed vond? Wel moeilijk te zeggen. Hij liet niet echt merken of hij de examens goed of slecht vond. Redelijk irritant. Maar ik denk wel dat hij het in elk geval origineel vond, althans, dat hoop ik. We zullen het wel merken aan de punten in februari zeker? Spannend!

Als jullie trouwens commentaar hebben op mijn tekst, reageer dan gerust. Laat mij weten wat jullie er van vinden, wat jullie ideeën zijn over dit onderwerp, zijn jullie het met mijn ideeën eens/oneens? Alle reacties welkom! Ik hoop in elk geval dat jullie dit leuk vonden om te lezen. :)

Liefs,

Laura